2026an urrea opa dizuet

Més avall en català / Y todavía más abajo en castellano

Urte zaharrari nola esan adio eta berriari ongietorria nola egin pentsatzen ari nintzela, eta bide batez Iñaki Sanz Azkuek, Josu Narbartek, Maite Errartek eta Suberri Matelok idatzi Iñistorketan irakurtzen ari nintzela, Iñakik sareratu berri du aurkitutako hitz zoragarria, euskaraz! (1843an idazten zutenek erdaraz ez zekitena, antza), eta non eta Irunen!: ote-lastoa. Lehenagotik ere idatzia zuen oteari buruz, Argia astekarian: https://www.argia.eus/argia-astekaria/2590/oteak-dirua-balio-zuenean Gutxi gehi nezake nik.

Biologia, etnografia, historia, arkeologia, paisaia bateratzen dituzten gazteon lana eredugarria iruditzen zait, eta euskaraz! Eta ez da erdaraz (erdarez) ez dakitelako, euskaraz egin nahi dutelako baizik.

Beno, harira: honek guztiak zer ikusi behar du Eguberrirekin? Ba, solstizioetako suek erregai behar izaten dutela. Olentzero ikazkilea delako ustea erabat zabaldua dago XXI. mendeko Euskal Herrian. Ustel izan gabe, ez legoke soberan gogoratzea neguko mito solstizialaren bertsio gehiago jaso zirela, eta horietako batean, Berastegin hain zuzen, gure Olentzerok zer zekarren? Ba, otea; ez ikatza, ezta egurra ere, Irungo bertsio batean agertzen den bezala, otea baizik. Segur aski otearen eta suaren arteko lotura aspaldi galdua dugunez, otearena liburu potoloetako ohar eruditua izatera baztertu dugu, oharkabean. Hara! Mezu honen zirriborroa prest nuela, Iñakik beste euskal hitz eder bat bilatu du, Hondarribian 1851n, hain zuzen otearen erregai funtzioa esateko: errakia!

Iaz ogi zuriaz jardun nuen, Eguberrian pobreen ametsa urte osoan ogia edukitzea zelakoan. Aurten pobreen urrea opa dizuet, arantzatsua bada ere, 2026a kemenez pasatzeko adina erregai emanen dizuelakoan.

Beharbada zuek Meltxorren urrea nahiago; datorren urtean, agian.

Argelaga de Nadal

I si jo us dic que podrieu fer el vostre tió de Nadal amb un faig d’argelagues, què em respondríeu? Potser em demanareu quina planta es la argelaga. No m’extranyaria gaire, perquè es una planta que avui només serveix per a punxar, absolutament allunyada de la nostra realitat urbanita. Però, temps eren temps, l’argelaga es feia servir com aliment per als ramats, com fems i sobre tot com combustible.

Per això n’hi ha una versió de Olentzero, la versió basca del mite del foc solsticial d’hivern, on es presenta per la ximeneia amb un feix d’argelagues.

Amb aquesta foto d’argelagues del Pirineu navarrés us desig un molt feliç 2026.

Una felicitación espinosa

El castellano batua se empeña en que la pronunciación es árgoma, y no argoma, como se dice en el País Vasco en castellano. Pero en 1843 en Irun ni eso, según nos documenta el biólogo y etnógrafo Iñaki Sanz-Azkue: “Necesito como veinte carros del matorral que en lengua vascongada le llaman ote-lastua…” Unos años después, en la vecina Hondarribia, ha localizado otra palabra vasca para designar el combustible de argoma: errakia.

En fin, dejemos la diglosia decimonónica y actual, porque para desearos un feliz 2026 recurro a una versión de nuestro mito del fuego solsticial de invierno muy poco conocida: Olentzero, en Berastegi, baja por la chimenea con un haz de argoma. Los mitos reflejan una realidad que nos cuesta interpretar. Lo que ahora solo nos parece un arbusto molesto, que cierra los caminos y nos pincha cuando vamos al monte, en la sociedad tradicional tuvo muchos usos, y fue un excelente combustible.