Gaur bukaeratik hasiko naiz, onena bukaeran aipatu nahi dut eta:
Tradizioa eta tradizionalismoa gauza bera ez diren bezala (Irunen eta Hondarribian ederki dakigu hori), Barandiaran eta barandiaranismoa ez dira gauza bera. Barandiaranen ekarpen erraldoia hortxe dago, eta arrunt azterlan interesgarriak egin dira, eta egingo, haren altxor handiko bitxiak lehengaitzat hartuta. Barandiaranismoaren baitan, aldiz, neopaganismo dei genezakeen euskal erlijio moduko bat azaltzen da, profetaren hitzetatik sinestunek interesatzen zaiena (edota interesatzen zaien erara) baizik ez hartuta. Ez dela kontzienteki egiten? Horrexegatik identifikatzen dut erlijioarekin, Alardea sakralizatzen duten tradizionalistei gertatzen zaien bezala.
Sare sozial batean lagun batek, fikzioaren presentismoaren alde, argudiatu dit film batean Hitler bonba batez akabatuta ere inork ez duela sinesten hura historikoki gertatu zela. Arrazoi osoa du; baina inozoa litzateke pentsatzea amerikar filmografiak ez duela eraginik izan gaur egun indioei, beltzei, japoniarrei, emakumeei buruz dugun idearioan (hau da, datuetan oinarritutako ezagutzan baino gehiago, kolektibo horiekiko pertzepzioan). Edo, historiaz ari garela, ez dugula errazago identifikatzen erromatar mundua Gladiator filmean ikusitakoarekin Oiasso Museoan erakusten denarekin baino, nahiz eta protagonista Emeritan, gaurko Extremaduran, min zuritu eta Tingitanian, gaurko Marokon esnatu!
Hankarteko kirtenarenak baduke konnotazio sexualik; baina hegan egiteko deabruzko ahalmena da sorginkeriaren ezaugarri bereizgarria.
Gurera bueltatuz, beste lagun batek beste sare sozial batean argudiatu dit oro har ez baina “euskal sorgin sexuzaleren bat bai egongo zela”, gaur egungo iruditeriari helduta. Bada, ez: sorginkeria auzietan sexuarena ez zen inondik inora larriena, ez bazen deabruarekikoa, eta bai pozoitzea, kanibalismoa, abereak eta umeak hiltzea, uztak eta itsasontziak ekaitzez galtzea, eta abar, gure imaginarioan inoiz agertzen ez diren elementuak. Orain sexu-askatasuna aldarrikatzen dugu kristau errepresioaren aurka, eta horixe proiektatzen dugu euskal iraganaldi ustez paganoan.
Berriro ere dakarkizuet hizpide Ana Galdos historialariak XVI. mendeko Irunen dokumentatutakoa: “mujeres que eran tildadas de putas, bellacas o de mujeres sucias. Con ello daban a entender que tenían un deseo sexual desordenado y que eran lujuriosas (doc. 851, 882 y 883). Estos insultos contra la moralidad sexual eran los más graves que una mujer podía recibir”. Alegia, ez zen beharrezkoa sorginkeriaz akusatzea asmoa sexua salatzea bazen. Ez dizuet berriro argudiatuko pagano/kristau dikotomia gurea dela, ez gure aitona-amonena,. Gure amoña baztandarraren “Cristau dotriña, aita Astetec escribitua eta orai euscaraz yarria Baztango Balleco parroco batec” dioen bezala, “ez galdetu niri, ignorantea bainaiz, doctoreac baditu Eliza Ama Santuac erresponditzen daquitenac”.
Hain zuzen, kasu honetan doktoreak dira, Galdosez gain, Anuntzi Arana, zeinaren azterlanak biziki gomendatzen baitizkizuet. Besteak beste, argitzen du paganismoa eta kristautasuna estu lotuta daudela, hain estu ezen kristau fedea galtzearekin batera galdu baita mito paganoen sinesmena. Nolabait esateagatik: Ama eta birjina bateragarri eta Kristo hil eta hiru egunera piztu zela sinesten ez duenak nekez sinetsiko du Anbotoko Dama Aloñara doala hegan.
Galdosen eta Aranaren bibliografia bilatzen duzuen bitartean, aurreko sarrerari egindako bi aipamenak gomendatzen dizkizuet:
- Bata Fernando Oiartzunena da, eta Leitzan sinesmen paganoen eta kristauen bereizketarik gabeko elkarbizitzarena XXI.era iritsi dela berresten du.
Bestea, Oier Araolazarena (bide batez, oso gomendagarria “Genero-identitatea euskal dantza tradizionalaren eraikuntzan” doktorego-tesia, Alardeei buruz hitz egiterakoan aipatuko dut), duela sei urte eta folklorearen ikuspuntutik grafikoki azaldu baitzuen nik orain trakeski azaldu nahi nuena.
